Prawo spadkowe w Polsce: wskazówki i porady adwokata prawa spadkowego w Warszawie, mec. Łukasza Domańskiego

Jako adwokat specjalizujący się w sprawach spadkowych w Warszawie, posiadam bogate doświadczenie i wiedzę na temat prawa spadkowego w Polsce. Moja praktyka skupia się na udzielaniu wsparcia klientom w zawiłym procesie spadkowym, pomagając im zrozumieć ich prawa i obowiązki oraz zapewniając im skuteczną reprezentację prawną. W dzisiejszym artykule chciałbym podzielić się niektórymi kluczowymi wskazówkami i poradami dotyczącymi prawa spadkowego w Polsce. Omówię istotne aspekty tego procesu, aby dostarczyć Państwu praktycznych informacji i narzędzi, które mogą być przydatne w przypadku dziedziczenia, sporządzania testamentu, czy też rozwiązywania konfliktów spadkowych.

Zrozumienie prawa spadkowego jest kluczowe dla uniknięcia potencjalnych problemów prawnych i zapewnienia, że intencje osoby zmarłej zostaną należycie uwzględnione. Będę omawiał różne aspekty związane z dziedziczeniem, takie jak procesy sądowe, dziedziczenie ustawowe, testamenty, podziały majątku oraz prawa i obowiązki spadkobierców. Zapraszam do lektury tego artykułu, w którym postaram się dostarczyć Państwu przydatnych informacji oraz podzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem jako adwokat prawa spadkowego w Warszawie. Jeśli mają Państwo jakiekolwiek pytania lub potrzebują porady prawnej dotyczącej spraw spadkowych, zachęcam do skorzystania z moich usług

Czym jest spadek?

Spadek to majątek jaki pozostawiła osoba zmarła. Z osobą zmarłego mogą być związane określone obowiązki majątkowe np. konieczność zwrócenia długu. Majątek, czyli w wypadku spadku zarówno aktywa, jak i pasywa, podlega dziedziczeniu, czyli przejęciu przez spadkobierców, czyli osoby, które dziedziczą po zmarłym.

Częstym pytaniem z jakim spotykam się w praktyce adwokata prawa spadkowego w Warszawie jest, czy cały majątek spadkobiercy wchodzi w skład spadku. Zagadnienie, co wchodzi do spadku, a co nie najlepiej obrazuje poniższe zestawienie:

Do spadku nie wchodzą:

1. prawa i obowiązki zmarłego, jakie na mocy szczególnych przepisów prawa spadkodawca może uregulować odmiennie. Przykładem tutaj może być postanowienie umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w jakim wyłączono możność dziedziczenia udziału (udziałów). W tej sytuacji spadkobiercom przysługuje jedynie spłata z wartości udziałów.
2. prawa i obowiązki zmarłego o charakterze niemajątkowym (np. prawo do używania pseudonimu) lub ściśle związanych z jego osobą (np. uprawnienie do otrzymywania alimentów),
3. niemajątkowe prawa rodzinne, wynikających z małżeństwa lub pokrewieństwa (np. prawo do żądania rozwodu),
4. prawa i obowiązki wynikających z dziedziny prawa karnego (np. obowiązek zapłaty grzywny wobec spadkodawcy), administracyjnego (np. zezwolenia administracyjne na prowadzenie określonej działalności), czy finansowego,
5. prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami np. prawo korzystania z lokalu mieszkalnego na zasadzie najmu. Prawo najmu nie wygasa z chwilą śmierci najemcy pod warunkiem, że ze spadkodawcą mieszkały określone osoby, które przejmują prawa i obowiązki z najmu. Do tej kategorii osób można zaliczyć np. żonę, dzieci spadkodawcy, jak i jego współmałżonka (czyli dzieci, które nie są dziećmi spadkodawcy)

Kiedy następuje otwarcie spadku?

Spadek otwiera się w momencie śmierci spadkodawcy. W tym momencie spadkobierca staje się właścicielem spadku i nabywa wszelkie prawa i obowiązki związane z nim. Otwarcie spadku oznacza, że majątek, zarówno aktywa, jak i pasywa, przechodzi na spadkobierców. Co to znaczy? Otóż przejmując spadek należy określić jego składniki. Chwilą na jaką określa się te składniki i ich stan jest nie dzień, w jakim np. sąd stwierdził nabycie spadku przez określone osoby, ale dzień śmierci spadkodawcy.

Kto może być spadkobiercą?

Spadkobiercą może być każda osoba fizyczna lub osoba prawna (np. spółka akcyjna lub gmina). Spadkobiercą nie może być osoba, które nie żyje w chwili śmierci spadkodawcy. Za spadkobiercę uznaje się płód poczęty przed śmiercią spadkodawcy pod warunkiem, że nastąpi poród dziecka żywego. Spadkobiercą nie może także być osoba prawna, która nie istnieje w chwili otwarcia spadku.
Przymiot spadkobiercy uzyskuje się na mocy ustawy tzw. dziedziczenie ustawowe lub na mocy testamentu.

Przyjęcie lub odrzucenie spadku

Osoba, która dowiaduje się, że z mocy ustawy lub testamentu może być spadkobiercą może spadek przyjąć, czyli zgodzić się na to by przejąć prawa i obowiązku objęte spadkiem albo odrzucić, czyli nie wyrazić zgody na przejęcie spadku.
Spadkobierca ma dwie możliwości związane z przyjęciem spadku:
• może przyjąć spadek wprost – wówczas odpowiada za długi spadkowe bez ograniczeń albo
•przyjąć spadek z tzw. dobrodziejstwem inwentarza – wówczas również odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem również tym pozyskanym przez otrzymaniem spadku, ale odpowiedzialność za te długi jest ograniczona do wartości spadku. Co to znaczy? Otóż w trakcie postępowania sądowego zostanie określona wartość spadku wyrażona w środkach pieniężnych i odpowiedzialność spadkodawcy jest ograniczona tylko do tej wartości.

Jaki jest czas na przyjęcie spadku?

Jako prawnik od spraw spadkowych w Warszawie często słyszę pytanie jaki jest czas na oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku? Spadkobierca powinien się opowiedzieć, co do tego, czy przyjmuje spadek w ciągu 6 (sześciu) miesięcy o dowiedzeniu się o tym, że może być czyimś spadkobiercą. Po upływie 6 (sześciu) miesięcy uznaje się takiego spadkobiercę za osobę, która przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Czy spadkobierca może zmienić zdanie? Nie, albowiem oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane.
Wspomniane oświadczenia, co do spadku można złożyć przed sądem, który prowadzi sprawę o stwierdzenia nabycia spadku lub przed notariuszem.

Odrzucenie spadku

Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, czyli spadek lub udział w spadku (np. kiedy jest kilku spadkobierców) przechodzi na jego spadkobierców, którzy też mogą opowiedzieć się, co do spadku w sposób opisany powyżej. W przypadku odrzucenia spadku przez jedynego spadkobiercę powołanego do dziedziczenia na mocy testamentu spadek przypada spadkobiercom ustawowym, czyli jest to sytuacja tożsama do tej jakby testamentu w ogóle nie było, a nie spadkobiercom spadkobiercy testamentowego.

Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe

Jak zaznaczono powyżej spadek obejmuje tak prawa, jak i obowiązki. Takim obowiązkiem może być np. zapłata ceny za nieruchomość, jaką spadkobierca nabył za życia, ale przed śmiercią nie zdążył uiścić zapłaty w całości lub części. A zatem spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za taką zapłatę.

Wspomniana odpowiedzialność kształtuje się trojako:
• Po pierwsze jest to odpowiedzialność w okresie czasu, kiedy spadkobierca nie oświadczył się, co do przyjęcia spadku lub termin na złożenie takiego oświadczenia nie minął.
• Po drugie, spadkodawca złożył oświadczenie o przyjęciu spadku, ale spadek nie został jeszcze podzielony pomiędzy spadkobierców.
• Po trzecie, spadkobiercy dokonali już podziału spadku.

Po otwarciu spadku do momentu złożenia oświadczenia przez spadkobiercę o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jak również do momentu, kiedy czas na takie oświadczenie nie minął spadkobierca (spadkobiercy), a w zasadzie potencjalny spadkobierca (spadkobiercy) ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku, czyli ze składników aktywów wchodzących w skład majątku spadkodawcy np. z oszczędności spadkodawcy zgromadzonych na jego koncie bankowym. Taki sposób ukształtowania odpowiedzialności wynika z faktu, że z chwilą otwarcia spadku spadkobierca nabywa spadek niejako tymczasowo, może bowiem go odrzucić. Jeżeli zatem taki spadkobierca nie złożył jeszcze oświadczenia o przyjęciu spadku i termin do złożenia takiego oświadczenia jeszcze nie upłynął, to sąd, który prowadzi np. proces o zapłatę przeciwko spadkodawcy wezwie spadkobierców do udziału w postępowaniu i na ich wniosek zawiesi proces do czasu, kiedy spadkodawca opowie się, co do przyjęcia spadku albo utraci prawo do odrzucenia spadku wobec upływu terminu 6 (sześciu) miesięcy.

Kolejno - od chwili przyjęcia spadku do czasu podziału spadku pomiędzy spadkobierców spadkobierca (spadkobiercy) ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swego majątku bez żadnych ograniczeń, jeśli przyjął spadek wprost. Ponownie zwracam uwagę, że w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości aktywów spadku. Np. spadkobierca miał wyłącznie oszczędności zgormadzone w banku w wysokości 5 000 zł. Spadkobierca ponosi odpowiedzialność całym majątkiem, ale do kwoty 5 000 zł. Odpowiedzialność spadkobierców jest solidarna, a zatem wierzyciele mogą dochodzić całości wierzytelności w całości od jednego lub kilku spadkobierców na raz.

Po podziale spadku pomiędzy spadkobierców, czyli po przejęciu poszczególnych aktywów spadku przez kilku spadkobierców ponoszą oni odpowiedzialność za długi spadkowe częściowo, a ich odpowiedzialność za długi jest odpowiada stosunkowi wartości otrzymanych przedmiotów do wartości całego spadku. Np. spadkobierca otrzymał w spadku samochód o wartości 50 000 zł. Cały spadek wart był 100 000 zł. A zatem spadkobierca dziedziczący samochód musi spłacić połowę długu, jaki miał spadkodawca. Pamiętać należy, że majątek przypadający po podziale nie zawsze odpowiada udziałowi w spadku. Do sytuacji takich dochodzi np. w razie ugodowego podziału spadku, gdzie wartość uzyskanych przedmiotów przez spadkobierców może być wyższa niż udział spadkowy ustalony przez sąd dokonujący stwierdzenia nabycia spadku. Np. sąd stwierdził, że spadek nabyli dwaj spadkobiercy w częściach równych. Spadkobiercy przy podziale spadku podjęli decyzję, że jeden z nich przejmie na własność przedmiot, jakiego wartość wynosi 75% wartości całego spadku.

Sądowe stwierdzenie nabycia spadku

Jak należy wykazać, że jest się spadkobiercą? Zaznaczyć wypada, że samo powyżej omówione oświadczenie o nabyciu spadku nie jest wystarczające. Potrzebne jest do tego stwierdzenie, czyli oficjalne – urzędowe potwierdzenie, że osoba X dziedziczy po innej. Takiego oficjalnego poświadczenia dokonać można na dwa sposoby.
Pierwszym z nich jest wszczęcie postępowania przed sądem rejonowym o stwierdzenie nabycia spadku.
Drugi sposób to poświadczenie dziedziczenia dokonane przez notariusza. Sposób ten omówiony jest poniżej.

Notarialne poświadczenie dziedziczenia

Kiedy notariusz może dokonać poświadczenia dziedziczenia? Notariusz może poświadczyć nabycie prawa do spadku na wniosek zgodny wszystkich spadkobierców. Taka czynność notarialna ma na celu potwierdzenie prawnego nabycia spadku przez spadkobierców. Notariusz może dokonać poświadczenia dziedziczenia zarówno na podstawie dziedziczenia ustawowego, czyli zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, jak i dziedziczenia testamentowego, gdy spadkodawca sporządził ważny testament.

Po zarejestrowaniu akt notarialny obejmujący poświadczenie nabycia praw do spadku wywołuje skutki takie, jak postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia praw do spadku.

Notariusz odmówi sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia w przypadku wystąpienia pewnych okoliczności, takich jak:

• Powątpiewanie co do osoby spadkobiercy lub wysokości udziałów w spadku - Jeśli notariusz ma wątpliwości co do tożsamości spadkobiercy lub nie jest pewien prawidłowego określenia udziałów w spadku, może odmówić sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia.
• Uprzednio sporządzone akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku - Jeśli w stosunku do danego spadku został już wcześniej sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku, notariusz może odmówić sporządzenia kolejnego aktu.
• Nieobecność wszystkich potencjalnych spadkobierców lub istnienie nieotwartych testamentów - Jeśli w trakcie sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że nie były obecne wszystkie osoby, które mogą być spadkobiercami ustawowymi lub testamentowymi, lub jeśli istnieją nieotwarte testamenty, notariusz może odmówić sporządzenia aktu.
• Przypadek, w którym spadek przypada gminie lub Skarbowi Państwa - Jeśli nie ma małżonka ani żadnych krewnych spadkodawcy uprawnionych do dziedziczenia z ustawy, a spadek przypada gminie lub Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu, notariusz może odmówić sporządzenia aktu.
• Spadkodawca był cudzoziemcem lub nie zamieszkiwał w Polsce, a spadek obejmuje prawa rzeczowe lub nieruchomość położoną za granicą - Jeśli spadkodawca był obcokrajowcem, nie zamieszkiwał w Polsce lub spadek zawiera prawa rzeczowe lub nieruchomość położoną za granicą, notariusz może odmówić sporządzenia aktu.

Notariusz podejmuje decyzję o sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia na podstawie obiektywnych przesłanek i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. W przypadku wystąpienia powyższych okoliczności, notariusz ma prawo odmówić sporządzenia aktu, aby zachować zgodność z przepisami i zapewnić bezpieczeństwo prawne w procesie dziedziczenia.
Oczywistą rzeczą jest też ta, w jakiej notariusz poweźmie wątpliwości, co do tożsamości osób, które domagają się poświadczenia dziedziczenia.

Dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe jest mechanizmem, który ma zastosowanie w przypadku, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu lub gdy sporządzony testament jest nieważny, a także w sytuacji, gdy osoby wymienione w testamencie nie mogą lub nie chcą przyjąć dziedziczenia.

Dziedziczenie ustawowe może odnosić się do całego majątku spadkowego lub tylko do jego części. Reguły dziedziczenia ustawowego są oparte na zasadach pokrewieństwa, małżeństwa lub przysposobienia.
Zgodnie z tym mechanizmem, spadkobiercy ustawowi zostają określeni na podstawie stopnia pokrewieństwa zmarłego. Na pierwszym miejscu znajdują się najbliżsi krewni, tak jak małżonek i dzieci, a w przypadku ich braku, kolejne grupy spadkobierców obejmują rodziców, rodzeństwo, a nawet dalszych krewnych, w zależności od konkretnych przepisów prawnych.

Dziedziczenie ustawowe jest istotnym aspektem prawa spadkowego i zapewnia systematyczną i uregulowaną procedurę przekazywania majątku po osobie zmarłej w przypadku braku testamentu lub jego nieważności.

Dziedziczenia ustawowe kolejność

Dziedziczenie ustawowe, zgodnie z Kodeksem cywilnym, opiera się na określonej kolejności spadkobierców, która obejmuje różne kategorie. Poniżej zostaną one omówione.

Śmierć małżonka - dziedziczenie

W sytuacji, kiedy małżonkowie nie mieli rozdzielności majątkowej, czyli mieli wspólny majątek ulega on niejako podziałowi w chwili śmierci małżonka. Pół nabywa małżonek w ramach majątkowego ustroju małżeńskiego, a drugie pół stanowi spadek.

Wskazaną powyżej druga połowę małżonek spadkodawcy może objąć w całości, jeśli zmarły małżonek nie pozostawił dzieci (pochodzących z tego małżeństwa lub innych), rodziców, rodzeństwa, ani zstępnych rodzeństwa (siostrzeńców, bratanków, siostrzenice, bratanice itp.).
Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy (tj. żyjącego małżonka), a żądanie to było uzasadnione. Uzasadnione oznacza w tym przypadku sytuację np. kiedy były podstawy do orzeczenia rozwodu, ale również rozwodu z winy żyjącego małżonka.

Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

Dzieci i małżonek spadkodawcy

Pierwszeństwo w dziedziczeniu ustawowym przysługuje dzieciom spadkodawcy oraz małżonkowi. Mają oni równe udziały w spadku. Jednakże, małżonek nie może otrzymać udziału mniejszego niż 1/4 wartości spadku. Ta 1/4 udziału stanowi równocześnie 1/8 całości majątku dorobkowego małżonków, z uwagi na przysługującą każdemu z małżonków połowę majątku wspólnego zgodnie z przepisami prawa małżeńskiego.

Co się dzieje, gdy dziecko małżonków zmarło przed rodzicem? Udział spadkowy takiego dziecka nie przepada, albowiem dzieci takiego dziecka dziedziczą udział rodzica w częściach równych. Inaczej: wnuki dziedziczą bezpośrednio po dziadkach. Co istotne małżonek takiego dziecka nie dziedziczy (czyli spadek po teściach przypada wyłącznie wnukom).

Małżonek i rodzice spadkodawcy

W przypadku braku potomstwa (naturalnego lub przysposobionego) po zmarłym, spadkobiercami zostają powołani małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Udział każdego z rodziców, którzy dziedziczą razem z małżonkiem, wynosi 1/4 całości spadku. Natomiast jeżeli spadkodawca nie pozostawił ani dzieci, ani małżonka, cały spadek przypada rodzicom.

Rodzeństwo spadkodawcy

W przypadku opisanym powyżej, gdy jedno z rodziców spadkodawcy nie żyje w momencie otwarcia spadku, to zgodnie z przepisami prawa spadkowego wchodzi w ich miejsce rodzeństwo spadkodawcy, czyli bracia i siostry spadkodawcy. Udział rodzeństwa w spadku jest równy, co oznacza, że każdy z braci i sióstr ma prawo do równego udziału w majątku spadkowym.

W każdej z ww. sytuacji udział małżonka nie może być mniejszy niż połowa spadku, czyli małżonek taki łącznie otrzymuje ¾ całego majątku dorobkowego.
Dla przykładu: wdowa dziedziczy łącznie z rodzicami ½ spadku. Gdy jeden z teściów nie żyje, wówczas ta wdowa dziedziczy nadal ½ spadku, teściowa ¼ spadku, a rodzeństwo łącznie ¼ spadku.

Zstępni rodzeństwa spadkodawcy

Co się dzieje w sytuacji, kiedy zmarła żona miała męża, matkę, dwójkę rodzeństwa, z którego jedno nie żyje? Przy takim przykładnie ponownie połowę spadku dziedziczy mąż, 1/4 teściowa, zaś pozostałą ćwiartkę spadku (1/4) po połowie jest dzielona pomiędzy żyjące rodzeństwo (1/2 z ¼ spadku) i dzieci rodzeństwa (1/2 z ¼ spadku).

Dziadkowie spadkodawcy

W kolejności następnym do dziedziczenia zostają powołani dziadkowie spadkodawcy. Dziadkowie dziedziczą, gdy brak jest małżonka, dzieci, rodziców, rodzeństwa oraz dzieci rodzeństwa spadkodawcy. Dziadkowie dziedziczą w równych częściach. W przypadku, gdy któryś z dziadków nie żyje w momencie otwarcia spadku, to jego udział spadkowy przypada zstępnym (dalszym krewnym) spadkodawcy.

Dzieci małżonka spadkodawcy

Dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbowie) powołane są do dziedziczenia, ale tylko te, których oboje rodziców (a zatem rodzice pasierbów) nie dożyło otwarcia spadku i brak jest ww. osób.

Gmina i Skarb Państwa

Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy dziedziczy w sytuacji, gdy spadkodawca nie zostawił żadnych spadkobierców ustawowych. Gmina staje się wtedy spadkobiercą, otrzymując całość lub część majątku spadkowego, zgodnie z przepisami dziedziczenia ustawowego.

W przypadku, gdy nie można ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub gdy spadkodawca mieszkał i zmarł za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa. Skarb Państwa przejmuje wówczas całość lub część majątku spadkowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

Warto podkreślić, że przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego są szczegółowo uregulowane w Kodeksie cywilnym i zależą od konkretnych okoliczności przypadku.

Dziedziczenie testamentowe

Jeśli nie chcemy, aby spadek po nas był dziedziczony w sposób opisany powyżej można sporządzić testament. Testament to oświadczenie składane na piśmie, w jakim należy wskazać spadkobiercę lub kilku spadkobierców. Można w testamencie wskazać osobę (spadkobiercę), która dziedziczy w sytuacji, gdy inny spadkobierca dziedziczący z ustawy lub wskazany w testamencie nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą.

Spadkobiercą testamentowy może zostać zobowiązany do rozporządzenia określonymi składnikami wchodzącymi w skład spadku.
Wolność w sporządzaniu testamentu obejmuje też treść testamentu w zakresie sposobu rozrządzenia majątkiem spadkodawcy.

Rodzaje testamentów

Rodzaje testamentów - różnorodne formy wyrażenia ostatniej woli:

• Testament własnoręczny - To testament sporządzony w całości własnoręcznie przez spadkodawcę. Musi być podpisany i opatrzony datą przez testatora. W przypadku testamentu własnoręcznego, osoby postronne mogą również podpisać się jako świadkowie ostatniej woli spadkodawcy.
• Testament notarialny - Ten rodzaj testamentu jest sporządzany przez notariusza, który przechowuje oryginał w swojej kancelarii. Odpowiednie wypisy testamentu notarialnego są wydawane osobom uprawnionym.
• Testament alograficzny - Jest to testament sporządzony w obecności dwóch świadków, którzy podpisują go wraz z przewodniczącym zarządu gminy, sekretarzem gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
• Testament ustny - Ten rodzaj testamentu jest stosowany w wyjątkowych sytuacjach, takich jak obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub niemożność zachowania innej formy testamentu z powodu szczególnych
okoliczności. Testament ustny może być również sporządzany podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym, oraz w wojsku. Jednak taki szczególny testament traci ważność po upływie sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niewłaściwą formę testamentu, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.

W zależności od indywidualnych potrzeb i okoliczności, spadkodawca może wybrać odpowiednią formę testamentu, aby wyrazić swoje ostatnie życzenia dotyczące dziedziczenia.

Zapis testamentowy zwykły

W ramach zwykłego zapisu testamentowego, spadkodawca ma możliwość obciążenia spadkobiercy ustawowego lub testamentowego określonym świadczeniem majątkowym na rzecz wskazanej osoby. Jest to wyraz indywidualnych życzeń i intencji spadkodawcy dotyczących przekazania konkretnego dobra lub wartości materialnej. Określenie takiej osoby musi być skonkretyzowane. Spełnienie tego świadczenia musi być nieodpłatne. A zatem zapis nie może polegać na zobowiązaniu do sprzedaży ww. samochodu.

Co zrobić, jeśli ww. samochód to cały spadek tzn. po za nim w zasadzie nie ma innego majątku składającego się na spadek. W takiej sytuacji osoby uprawnione z zapisu mogą być potraktowani jako spadkobiercy.
Co powoduje omawiany zapis? Otóż osoba uprawniona z zapisu może wystąpić do spadkobierców z żądaniem wypełnienia zapisu. Żądanie to staje się wymagalne z chwilą otwarcia spadku.
Zwracam uwagę, że przedmiot zapisu czyli np. ww. samochód nie staje się własnością zapisobiorcy. Stanie się z nim po zawarciu stosownej umowy.

Obowiązek wykonania zapisu, czyli przekazania określonych dóbr lub środków z majątku spadkowego na rzecz wskazanej osoby, jest długiem spadkowym obciążającym spadkobierców.
Wykonania zapisu Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.

Zapis windykacyjny

Ta forma zapisu różnicy się od powołanej powyżej tym, że zapisobierca od razu tj. z chwilą otwarcia spadku nabywa określoną rzecz bez względu na stanowisko osoby wskazanej w testamencie jako spadkobierca.
Dla ważności takiego zapisu niezbędnym jest jednak sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego i tylko w tej formie.

Zapis windykacyjny może dotyczyć różnych przedmiotów, takich jak:
• Konkretna rzecz, która jest dokładnie określona i identyfikowalna.
• Zbywalne prawa majątkowe, które mogą być przeniesione na zapisobiercę.
• Przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, które może zostać przekazane w zapisie.
• Ustanowienie na rzecz zapisobiercy prawa do korzystania z określonego przedmiotu lub służebności.

Z istoty tego zapisu niezbędnym jest też, aby przedmiot zapisu (rzecz np. samochód) należał do spadku, czyli był własnością spadkodawcy. Zapis taki nie będzie skuteczny w sytuacji, kiedy spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.

Jeśli spadkodawca uzależnił nabycie przedmiotu zapisu przez oznaczoną osobę od zdarzenia przyszłego i niepewnego (tzw. warunek) np. od zdania matury lub od zdarzenia przyszłego i pewnego (tzw. termin) np. z dniem 1 maja 2022r. - to takie zastrzeżenia uważa się za nieistniejące, czyli tak jakby ich nie było. Z jednym wyjątkiem. Otóż, jeżeli z tekstu testamentu lub z okoliczności towarzyszących sporządzaniu testamentu wynika, że bez ww. zastrzeżeń zapis nie zostałby uczyniony, to wtedy zapis taki jest nieważny, chyba że ww. zdarzenia zaszły przed otwarciem spadku, czyli w podanych przykładach zapisobierca zdał maturę przed śmiercią spadkodawcy lub spadkodawca zmarł po dacie 1 maja 2022r.

Istnieje szansa uskutecznienia nieważnego zapisu windykacyjnego. Zapis windykacyjny, który został uznany za nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu, jest traktowany jako zapis zwykły, chyba że w tekście testamentu lub z okoliczności towarzyszących jego sporządzaniu wynika co innego.

Spadkodawca ma również możliwość obciążenia osobę, na której rzecz został dokonany zapis windykacyjny, za pomocą zapisu zwykłego. Oznacza to, że spadkodawca może nałożyć na taką osobę pewne świadczenia lub obowiązki w ramach testamentu. W takiej sytuacji osoba nabywa rzecz np. samochód, ale osoba trzecia ma do niej żądanie o przeniesienie jego własności.

Polecenie testamentowe

Polecenie testamentowe to obowiązek narzucony przez spadkodawcę na spadkobiercę lub zapisobiercę, polegający na określonym działaniu lub zaniechaniu, bez stawiania go w roli wierzyciela. Obowiązek wykonania polecenia powstaje wraz z otwarciem spadku.

Wykonania polecenia może żądać każdy ze spadkobierców lub wykonawca testamentu, chyba że polecenie ma na celu wyłącznie korzyść obciążonego nim. W przypadku, gdy polecenie ma związek z interesem społecznym, właściwy organ państwowy również może żądać wykonania polecenia.

W ramach testamentu zwykłego, spadkodawca ma możliwość powołania wykonawcy testamentu, który będzie pełnił istotną rolę w procesie dziedziczenia. Wykonawca testamentu jest zaufaną osobą, która zostaje powierzona zarządzaniem majątkiem spadkowym i realizacją ostatniej woli spadkodawcy. Po spełnieniu tych zadań, wykonawca testamentu przekazuje majątek spadkowy spadkobiercom zgodnie z testamentem.

Dziedziczenie testamentowe a zachowek

Co to jest zachowek?

Zachowek to roszczenie majątkowe, które przysługuje zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy dziedziczyliby z mocy samej ustawy, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu. Jest to instytucja mająca na celu ochronę interesów najbliższej rodziny spadkodawcy.

Zdarza się, że wymienione osoby zostały powołane do spadku w testamencie, ale wartość ich udziału jest mniejsza niż zachowek. W takich przypadkach zachowek daje im prawo żądania wyrównania wartości ich udziałów spadkowych do wysokości należnego im zachowku.

Ważne jest, aby pamiętać, że zachowek jest żądaniem zapłaty pieniężnej. Oznacza to, że można żądać jedynie wypłaty pieniędzy jako zachowku, a nie konkretnych przedmiotów z majątku spadkowego. Niemniej jednak, osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może przenieść na uprawnionego własność odpowiednich składników majątkowych, na przykład w wyniku ugody sądowej.

Ile wynosi zachowek?

Wysokość zachowku wynosi połowę wartości udziału spadkowego, jaki przysługiwałby uprawnionemu, gdyby dziedziczył z mocy samej ustawy. Jednak w przypadku, gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jest małoletni, zachowek wynosi dwie trzecie takiego udziału.

Przy obliczaniu zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy odrzucili spadek. Natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni.

Podstawę wyliczania zachowku stanowi udział spadkowy, do którego dolicza się darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz różnych osób, włączając w to zarówno spadkobierców ustawowych, jak i testamentowych. Jednak do podstawy wyliczania zachowku nie wlicza się drobnych darowizn, darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty od otwarcia spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku. Ponadto, przy obliczaniu zachowku dla zstępnego, nie uwzględnia się darowizn, które spadkodawca uczynił w czasie, kiedy nie miał jeszcze zstępnych. Natomiast przy obliczaniu zachowku dla małżonka, nie uwzględnia się darowizn dokonanych przez spadkodawcę przed zawarciem małżeństwa.

Darowiznę, jaką otrzymała osoba uprawniona do zachowku zalicza się na należny jej zachowek (np. zachowek wynosi 10 000 zł. a osoba ta otrzymała darowiznę o wartości 7 000 zł., a zatem jej zachowek wynosi 3 000 zł.). W przypadku, gdy dalszy zstępny spadkodawcy, na przykład wnuk, jest uprawniony do zachowku, należy uwzględnić pewne dodatkowe czynniki przy jego obliczaniu. Zachowek nie tylko obejmuje część dziedziczną, ale również uwzględnia darowizny udzielone przez spadkodawcę wstępnemu uprawnionego, czyli rodzicowi wnuka. Dodatkowo, można uwzględnić również koszty związane z wychowaniem i wykształceniem, o ile przekraczają one przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku (np. kosztowne studia na renomowanej francuskiej uczelni wyższej).

W przypadku, gdy uprawniony do zachowku nie otrzymuje od spadkobiercy należnej mu kwoty, ma prawo żądać uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę, która jest wliczana do spadku. Taka sytuacja może wyniknąć, gdy osoba uprawniona do zachowku nie otrzymuje pełnej kwoty, która przysługuje jej zgodnie z prawem spadkowym.

Ważne jest, że roszczenie o zachowek podlega dziedziczeniu, ale na specjalnych zasadach.Oznacza to, że osoba mająca roszczenie musi być w kręgu osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. W praktyce oznacza to, że osoba, która ma roszczenie o zachowek, musi być związana ze spadkodawcą pewnym stosunkiem pokrewieństwa lub inną relacją uprawniającą do zachowku.

Należy pamiętać, że roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku podlega również przedawnieniu. Przez upływ trzech lat od ogłoszenia testamentu, osoba uprawniona musi zgłosić roszczenie, w przeciwnym razie może stracić prawo do zachowku. To oznacza, że osoba uprawniona musi działać w odpowiednim czasie, aby zachować swoje prawa do należnego zachowku.

Zrzeczenie się dziedziczenia

Spadkobierca ustawowy ma możliwość zrzeczenia się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy poprzez umowę.Zrzeczenie to obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umowa stanowi inaczej.
Osoba, która zrzeka się dziedziczenia, oraz jej zstępni są traktowani jakby nie dożyli otwarcia spadku, czyli jakby zmarli przed spadkodawcą. Oznacza to, że nie mają prawa do dziedziczenia po spadkodawcy.
Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między osobą, która zrzekła się dziedziczenia, a osobą, po której dziedziczeniu zrzekła się. W takiej sytuacji zrzeczenie się traci moc, a osoba, która pierwotnie się zrzekła, odzyskuje prawo do dziedziczenia.

Ważne jest, aby zrzeczenie się dziedziczenia było dokładnie uregulowane umową i uwzględniało wszelkie istotne szczegóły i zapisy.Zaleca się skonsultowanie tej sprawy z adwokatem lub notariuszem, aby mieć pewność, że zrzeczenie się dziedziczenia jest prawidłowo przeprowadzone i skuteczne.
Omawiana umowa dla swej ważności wymaga formy aktu notarialnego.

Co oznacza wydziedziczenie?

Wydziedziczenie w testamencie polega na pozbawieniu zstępnych, małżonka lub rodziców spadkodawcy prawa do zachowku. Można dokonać wydziedziczenia tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku spełnia jedno z poniższych kryteriów:

• Uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy, na przykład nadużywa alkoholu, porzuca własne dzieci i nie płaci alimentów.
• Dopuścił się umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób, albo rażąco obraził cześć tych osób.
• Uporczywie nie spełnia obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, na przykład nie utrzymuje z nim kontaktów.

W przypadku spełnienia któregokolwiek z tych warunków, spadkodawca ma prawo wydziedziczyć uprawnionego do zachowku i pozbawić go prawa do otrzymania minimalnej części majątku spadkowego.
Ważne jest, aby postępowanie związane z wydziedziczeniem było zgodne z wymogami prawnymi i odpowiednio udokumentowane. W przypadku wątpliwości zaleca się skonsultowanie tej sprawy z adwokatem specjalizującym się w prawie spadkowym.

Uznanie za niegodnego

Uznanie spadkobiercy za niegodnego może być żądane przez każdą osobę, która ma interes prawny w tej sprawie, poprzez złożenie wniosku do sądu. Sąd może uznać spadkobiercę za niegodnego w przypadku spełnienia jednego z poniższych warunków:

• Spadkobierca umyślnie dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.
• Spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu, albo w ten sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu tych czynności.
• Spadkobierca umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego treść, lub świadomie skorzystał z podrobionego lub przerobionego testamentu przez inną osobę.

W przypadku udowodnienia któregokolwiek z tych działań, sąd może uznać spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia i pozbawić go prawa do spadku. Ważne jest skonsultowanie takiej sprawy z adwokatem specjalizującym się w prawie spadkowym w celu uzyskania dokładnej informacji na temat procedury i dowodów wymaganych w takich przypadkach.

Spadkobierca uznany za niegodnego jest traktowany jakby zmarł przed otwarciem spadku. Spadek lub udział w spadku przypaść natomiast może jego spadkobiercom.
Z omawianym żądaniem można wystąpić do sądu w ciągu roku od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.

Dział spadku

Dział spadku, czyli aktywów spadku można dokonać na drodze sądowej lub w formie umowy. Dział spadku powinien objąć cały spadek, jak również wszystkich spadkobierców. Wyjątkiem od całkowitego podziału spadku jest rozwiązanie umowne – czyli umowny podział części spadku. Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa o dział spadku powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego.

Z działem spadku wiąże się obowiązek zaliczania darowizn. W przypadku podziału spadku między zstępnymi lub między zstępnymi a małżonkiem spadkobiercy, istnieje wzajemne zobowiązanie do uwzględnienia otrzymanych od spadkodawcy darowizn i zaliczenia ich na schedę spadkową. Dodać trzeba, że dalsi zstępni np. wnuki spadkodawcy są obowiązani do zaliczenia na schedę spadkową darowizny uczynionej przez spadkodawcę jego wstępnemu (czyli ojcu wnucząt spadkodawcy).

Spadkodawca za życia może uwolnić spadkodawcę od tego obowiązku przez zwolnienie darowizny z obowiązku zaliczenia. Oświadczenie takie musi pochodzić od spadkodawcy.
Jak zaliczanie darowizn się odbywa. Dla przykładu: spadek to kwota 10 000 zł. a spadkobiercy to dwoje dzieci, które dziedziczą w częściach równych. Jedno z dzieci otrzymało darowiznę w wysokości 1 000 zł. Czyli do spadku w wysokości 10 000 zł. dolicza się tę darowiznę, co daje kwotę 11 000 zł. Wartość udziału spadkowego wynosi 5 500 zł. dla każdego dziecka. Ale obdarowane dziecko z ww. 10 000 zł. otrzyma 4 500 zł., a drugie (to nieobdarowane) 5 500 zł.

W przeciwieństwie do przypadku zachowku, jeśli wartość darowizny, która podlega zaliczeniu, przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest zobowiązany do zwrócenia nadwyżki.

Skonsultuj się z dobrym prawnikiem od spraw spadkowych w Warszawie

W przypadku dziedziczenia i sporów spadkowych, warto skonsultować się z adwokatem specjalizującym się w prawie spadkowym, który może zapewnić niezbędne wsparcie i reprezentację prawną. Skonsultowanie się z dobrym prawnikiem od spraw spadkowych w Warszawie i innych rejonach kraju, pomoże nam zrozumieć nasze prawa i obowiązki jako spadkobierców oraz uniknąć potencjalnych błędów czy pułapek prawnych. Ponadto, adwokat będzie w stanie reprezentować nasze interesy w przypadku sporów spadkowych, negocjować z innymi spadkobiercami lub przedstawiać nasze stanowisko przed sądem. Dlatego warto skorzystać z pomocy adwokata specjalizującego się w prawie spadkowym, aby zapewnić sobie najlepsze wsparcie prawnego w przypadku dziedziczenia i sporów spadkowych.